Millenniumconferentie: toespraak van Dirk VANDAMME
Felicitaties worden uitgesproken voor het twintig jaar moeizame werken van de Relatiestudio, zijn bezieler, de medewerkers en de talrijke sympathisanten.
De Relatiestudio is gedurende twintig jaar op een consciëntieuze, gerichte en gedreven manier in Vlaanderen bezig geweest op het terrein van vorming rond relationele en sociale vaardigheden, zich bewegend op het raakvlak van psychologie, psychiatrie, filosofie, en vele andere wetenschappen, en soms de grenzen van het wetenschappelijke transcenderend met het religieuze, mystieke en een tikkeltje esoterische.
De beste manier om de rol van de Relatiestudio te interpreteren is haar dialogaal model en haar opvattingen over de bejegening, de bejegenende grondhouding, op haar eigen functioneren te betrekken. De notie “bejegening” parafraserend, kan gezegd: de Relatiestudio tracht zorgzaam en efficiënt om te gaan met de communicatieve vermogens aanwezig in de Vlaamse samenleving.
Via ervaringsgerichte vorming, trainingen en opleidingen, maar ook het onvermoeibaar publiceren van haar voorzitter, het voortdurend wroeten in belendende sectoren zoals onderwijs en hulpverlening, wat b.v. in de eindtermen tot een onvervangbare verrijking heeft kunnen leiden, bejegent ze Vlaanderen met haar attentvolle zorg.
Deze communicatieve en empathische opstelling impliceert geenszins dat die samenleving kritiekloos wordt benaderd. Integendeel. Ik heb steeds bijzonder gewaardeerd dat de Relatiestudio een maatschappijkritische taal en toon is blijven hanteren. Soms is die kritiek erg expliciet, soms een tikkeltje hoogdravend en betweterig, wanneer de kritiek b.v. slaat op de technocratische, positief-wetenschappelijke dominantie van de cultuur, het instrumentele en het ziekmakende ervan. Zonder twijfel blijft de Relatiestudio schatplichtig aan de kritische tradities in de psychologie en de psychiatrie die vooral in de jaren 60 en 70 indruk maakten op de toenmalige generatie en ook de grondleggers van deze instelling zo diepgaand hebben gevormd.
Af en toe sluipt er daardoor ook een ietwat cultuurpessimistische, ja zelfs conservatief-romantiserende toon binnen zoals in uitspraken dat mensen steeds egoïstischer worden, zich niet meer wensen te verliezen in lange termijnrelaties zoals het huwelijk; een ‘vroeger was het beter’-verhaal.
Er blijft wel een groot verhaal aanwezig. De stellingname van de Relatiestudio richt zich niet naar de sociale actie, maar naar het geduldige werken in de vorming van relatievaardigheden en communicatieve grondhoudingen bij mensen en groepen. De Relatiestudio wil de samenleving blijven problematiseren en haar probleembewust maken.
Om dit te kunnen realiseren zijn niet alleen een bewondering opwekkende gedrevenheid en inzet nodig, maar ook een tegen weerstanden en mislukkingen bestand geloof in de noodzaak en de effectiviteit van dit werk.
Het postmodernistische relativisme heeft de Relatiestudio nauwelijks aangevreten, in tegenstelling tot zovele andere sectoren. Zo leert mij de lectuur van allerlei documenten. Deze vasthoudendheid is niet alleen het resultaat van een persoonlijke gedrevenheid, die ik zeer bewonder, maar die wortels heeft in de maatschappelijke evolutie die de uitnodiging genereert om dit soort werk te blijven realiseren.
Er is nood aan een communicatieve rationaliteit. Gaande van HABERMAS en WATZLAWICK tot de systeemtheorieën van LUHMAN en PRIGOGINE, wordt communicatie het sleutelwoord om de menselijke en sociale werkelijkheid te begrijpen, maar ook te problematiseren. Dit menswetenschappelijke bevat ook een normatief discours én een programma gericht op de communicatieve zelfsturing van mens en samenleving. Ik heb het gevoel dat het werk van de Relatiestudio daar willens nillens naadloos op aansluit.
In zijn boek “Logica van het gevoel beschrijft Arnold CORNELIS drie fasen:
1. de natuurlijke systemen, die geborgenheid bieden en angst als zij de vragen van de omgeving niet kunnen beantwoorden,
2. sociale regelsystemen die leiden tot zelferkenning in het positieve en boosheid in het negatieve geval,
3. de communicatieve zelfsturing die leidt tot zelferkenning, liefde en schoonheid in het positieve geval, in het negatieve geval tot verdriet en depressie.
Spreker betoogt dat de Relatiestudio zowel voor het individu als voor de samenleving de transitie van de 2° naar de 3° ontwikkelingsfase mogelijk maakt door reflexief leren. Dit is een emancipatie uit vastgelegde regels en overgeleverde socialisatiepatronen naar de reflexieve opbouw van een eigen biografie. Zie Koen RAES in “Het moeilijke ontmoeten”.
Reflexieve zelfsturing realiseren is een erg moeilijke opdracht. Er zijn steeds duidelijker indicaties dat dit niet mogelijk is zonder een gericht en goed ondersteund leerproces. De sociale werkelijkheid laat dit overtuigend zien.
Het lijkt mij de fundamentele opdracht van de Relatiestudio te zijn, en ook de blijvende garantie voor het succes en de zinvolheid van dit soort werk omdit mee mogelijk te maken. Al bij al ben ik optimistisch dat de Relatiestudio nog werk heeft voor de komende twintig jaar. ·
In een welwillend kritische geest worden enkele aanbevelingen gegeven:
1. Vernieuw het menswetenschappelijk kennispotentieel dat de Relatiestudio mobiliseert. Dit om de kennis slijtage of kennisveroudering tegen te gaan, en om de continue interne kennisbasis uit te breiden.
2. De vorming van multiplicatoren dynamisch blijven handhaven.
3. Een nog beter integreren van de Relatiestudio in het Vlaamse educatieve landschap door
netwerkvorming met verwante initiatieven en organisaties. Verklein verder de kloof tussen onderwijs en non formele vorming, door bijvoorbeeld het door Nand voorgestelde speerpuntproject.
4. Verbreed de actieradius naar jongeren en naar interculturele communicatie.